بازگشت به عصر نقص آماری - وبلاگ تکنولوپ

به گزارش وبلاگ تکنولوپ، اعتماد نوشت: گزارش اخیر مرکز آمار ایران از تحولات نرخ تورم در اسفند سال گذشته و فروردین سال جاری را باید یکی از عجیب ترین گزارش های آماری در سال های اخیر دانست.

مرکز آمار که تقریبا از زمان ریاست مرحوم عادل آذر در اولین روز هر ماه، گزارش تحولات مربوط به شاخص قیمت مصرف نماینده در ماه قبل را منتشر می کرد، با دو ماه تاخیر گزارشی ناقص بدون جزییات و سرشار از ابهام های ریز و درشت منتشر نموده که نه تنها کمکی به جامعه کارشناسی برای پیش بینی تحولات آینده نمی نماید؛ بلکه به شائبه های موجود برای پنهان کردن اثر گرانی ها در شاخص قیمت های مصرف نماینده نیز می افزاید.

این گزارش، شامگاه یکشنبه و در بدترین زمان ممکن برای رسانه ها، روی وب سایت مرکز آمار ایران نهاده شد و فرصت تحلیل بیشتر ارقام موجود را از آن ها گرفت. اما اینجا نگاهی داریم به بعضی ویژگی های مهم در گزارش مرکز آمار از تورم اسفند 1401 و فروردین 1402.

مواردی که نیست

در گزارش اخیر مرکز آمار از نرخ تورم خبری از عدد شاخص قیمت مصرف نماینده نیست. شاخص قیمت مصرف نماینده یا CPI یک عدد است که میانگین وزنی قیمت های سبدی از کالا ها و خدمات را آنالیز می نماید. نحوه محاسبه این شاخص به این صورت است که برای سبدی تعریف شده از کالا ها و خدمات، تغییرات قیمت هر مورد را معین می نمایند و سپس از آن ها میانگین می گیرند. از تغییرات CPI به منظور آنالیز تغییرات قیمت مربوط به هزینه زندگی استفاده می گردد.

فرمول محاسبه این شاخص به این صورت است که قیمت یا هزینه کالا یا خدمات در یک برهه زمانی خاص تقسیم بر قیمت یا هزینه آن کالا در سال پایه تقسیم شده و حاصل آن ضرب در 100 می گردد. برای رسیدن به یک نقطه روشن از نرخ تورم، احتیاج به عددی داریم که شاخص قیمت نامیده می گردد.

مرکز آمار، هر 5 سال یک بار سال پایه خود را باید تغییر بدهد. بر این اساس سال پایه مبنای گزارش دهی تورم از اسفند ماه به این سو از سال 1395 به سال 1400 تغییر یافته است. اما گزارش اخیر مرکز آمار، فقط تورم ماهانه را اعلام نموده و به دلیل نبود شاخص قیمت نمی توان نرخ تورم سالانه (اسفند 1401 به اسفند 1400) را محاسبه کرد. تورم سالانه یا نقطه ای، معیار مطمئن تری برای محاسبه فشار افزایش قیمت هاست در یک بازه زمانی طولانی تر است. بنابراین، با نبود جزییات شاخص قیمت امکان اینکه بفهمیم به روشنی چه اتفاقی در یک سال گذشته در حوزه تورم افتاده گرفته شده است.

تغییر در ضریب اهمیت

نهاد های آماری مسوول در اعلام نرخ تورم، پس از جمع آوری قیمت ها در سطح جامعه مورد نظر از فرمول قیمت لاسپیرز برای محاسبه شاخص بهای کالا ها و خدمات مصرفی استفاده می نمایند. در سطح بعدی، استان و سپس کشور با همین روش محاسبه می گردد. در این روش انتخاب سال پایه و مقایسه اطلاعات به دست آمده با شاخص های مختلف مالی بسیار مهم است.

با این روش مقدار تاثیر هر یک از شاخص ها بر تورم جامعه و اثرگذاری بر سبد مصرفی و خدماتی خانواده به دست می آید. این مقدار تاثیر در ادبیات آماری، به صورت یک ضریب دیده می گردد. ضریب اهمیت کالا ها و خدمات در شاخص قیمت مصرف نماینده. همزمان با تغییر سال پایه، ضریب اهمیت اقلام در سبد خانوار نیز با تغییراتی روبرو شده است.

ضریب اهمیت خوراکی ها و آشامیدنی ها، دخانیات مسکن، آب و برق و گاز، مبلمان و لوازم خانگی افزایش یافته و در محاسبات مرکز آمار، سهم این کالا ها از سبد مصرفی خانوار افزایش یافته است. از سوی دیگر، اما مرکز آمار در محاسبات نو خود برای پوشاک و کفش، بهداشت و درمان، حمل و نقل، ارتباطات، سرگرمی و فرهنگ، آموزش و هتل و رستوران سهم کمتری در سبد مصرفی خانوار در نظر گرفته است.

در محاسبات نو ضریب اهمیت ارتباطات در از 2.87 در سال پایه 1395 به 2.41 در سال 1400 کاهش یافته است. این در حالی است که این احتمال مطرح شده که سهم خدمات ارتباطی مثل اینترنت در سبد خانوار در سال 1400 نسبت به سال 1395 افزایش یافته است. در حال حاضر این سوال مطرح است که ضریب اهمیت کالا ها چگونه و با چه مبنایی تغییر پیدا نموده است؟

اجبار به تخمین زدن

نقص در انتشار آمار های تورم موجب می گردد تا رسانه ها دست به تخمین بزنند؛ به جای اینکه اطلاعات قطعی از یک آمار و ارقام داشته باشند. چنانکه وب سایت فردای اقتصاد در این زمینه با استفاده از شاخص های قبلی و تورم ماهانه اعلامی، آمار تورم نقطه به نقطه اسفند و فروردین ماه را تخمین زده است.

بر این اساس تورم نقطه به نقطه اسفند ماه معادل 58.5 درصد تخمین زده شده و این رقم برای فروردین ماه سال 1402 به 59.1 درصد می رسد. عددی که نشان دهنده شکستن رکورد 10 ساله تورم نقطه ای در فروردین ماه است. نکته مهم اینکه این اعداد فقط تخمین هستند و هیچ قطعیتی درباره آن ها وجود ندارد.

تورم بالا فقط برای ماه اول سال

نقص در ارایه آمار تورم موجب شده تا نگاه و منظره مناسبی از تورم ماهانه نیز وجود نداشته باشد، چرا که مرکز آمار به جای جزییات دست به انتشار نوعی کلیات برای برهه زمانی ماهانه زده است. از ابتدای زمستان گذشته تا ماه اول امسال، تورم ماهانه در عدد 4 درصد نوسان داشته است که نرخ رشد بالایی برای یک ماه است.

طبق اعلام مرکز آمار ایران، یک سبد مصرفی ثابت طی ماه فروردین 3.7 درصد رشد قیمت داشته است. این رشد برای اسفند، 4.7 درصد بوده. کلیاتی از تورم ماهانه اقلام سبد مصرفی هم منتشر شده است. در بخش های اصلی، در ماه گذشته بیشترین تورم ماهانه مربوط به بخش حمل ونقل بوده که نرخ تورم ماهانه اش به 8.6 درصد رسیده است. اما ذیل گروه خوراکی ها، میوه و خشکبار با تورم ماهانه 15.3 درصدی رکورددار است.

در فروردین ماه، تورم شیر، پنیر و تخم مرغ در حد 0.3 درصد بوده که بعد از سبزیجات (0.2 درصد) کمترین است. در ماه خاتمهی سال 1401، گوشت قرمز و ماکیان 19.3 درصد رشد قیمت را فقط در یک ماه تجربه نموده است. پوشاک و کفش هم تورم ماهیانه 7.5 درصدی داشته و جزو پرتورم ترین کالا های خاتمه سال بوده است. در سمت دیگر، بخش آموزش که رشد قیمت آن معمولا در مقاطع خاصی رخ می دهد، در دو ماه گذشته تورم ماهیانه 0.2 تا 0.3 درصد داشته است.

نرخ تورم تعدیل شد؟

آیا دلیل منتشر نشدن آمار تورم به دلیل ملاحظات سیاسی بوده است؟ پیش بینی هایی که از آمار تورم اسفند ماه و فروردین ماه ارایه می شد، نگران نماینده بود و همین موضوع سبب شد که این احتمال به وجود بیاید که مرکز آمار برای پنهان کردن یک خبر بد از مردم، آمار تورم را منتشر نمی نماید.

وب سایت تجارت نیوز در این باره نوشته است: به نظر می رسد که این برآورد هم پر بیراه نبوده، اما تغییر سال پایه توانسته تا حدودی آمار تورم را تعدیل کند، زیرا مقایسه آمار مرکز آمار از تورم ماه های گذشته با سال پایه نو و قدیمی نشان می دهد که اعداد و ارقامی که بر اساس سال پایه 1400 منتشر شده اند حدود سه واحد درصد از ارقام تورم ماه های اخیر با سال پایه 1395 کمتر است.